Δυο βιβλία και όχι ένα συγκράτησαν αυτήν την εποχή την προσοχή μου, διεκδίκησαν και τελικά κέρδισαν μέρος του χρόνου μου, που όπως συνήθως συμβαίνει στη μάχιμη πολιτική, είναι είδος «εν ανεπαρκεία».
Πρόκειται για δυο δοκίμια περιορισμένα σε σελίδες αλλά ευρύτατα σε ουσία, ιδέες και προβληματισμό. Συγγραφέας ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους πολιτικούς στοχαστές της Ευρώπης. Ο βούλγαρος Ιβάν Κράστεφ.
Πρόκειται για το «Μετά την Ευρώπη. Μετανάστευση – Εθνικισμός – Λαϊκισμός.» και το πρόσφατα εκδοθέν στα ελληνικά «Ήρθε το αύριο ή ακόμα; Πως η πανδημία αλλάζει την Ευρώπη»
Και τα δύο δεν ξεπερνούν αθροιστικά τις 200 σελίδες. Ξεπερνούν όμως κατεστημένες απόψεις και αμφισβητούν συμβατικές πεποιθήσεις, σε βάζουν να σκεφτείς και να δράσεις διαφορετικά.
Το πρώτο επικεντρώνεται στη μεταναστευτική πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Γραμμένο λίγο μετά τη μεγάλη μεταναστευτική κρίση του 2015, επισημαίνει σωστά κατά τη γνώμη μου, ότι το μεταναστευτικό ζήτημα, πέραν από μια διαρκής γεωπολιτική πρόκληση για τη γηραιά Ήπειρο, μπορεί να αποτελέσει αιτία για βαθιά, γι΄ αυτό και επικίνδυνη, διάβρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Της συνοχής και της φυσιογνωμίας της, ως κοινότητας δημοκρατικών κρατών και κοινωνιών.
Το μεταναστευτικό δεν δοκιμάζει μόνον την ασφάλεια των συνόρων και την αποτελεσματικότητα των κυβερνήσεων στη διαχείρισή του. Αγγίζει τον ιδεολογικό πυρήνα των αξιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολώνει και διχάζει κυβερνήσεις και κοινωνίες πάνω σε ένα θεμελιώδες δίλλημα.
Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα πιθανώς σε βάρος της εξωτερικής, και εσωτερικής ασφάλειας καθώς και της κοινωνικής συνοχής; Ή προστασία της ασφάλειας ακόμα και σε βάρος με καταφανείς παραβίασεις, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αποτελούν ιδεολογικό πυλώνα του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού και τρόπου ζωής; Δικαιώματα ή Ασφάλεια;
Οποιαδήποτε μονοσήμαντη απάντηση θα ήταν για διαφορετικούς λόγους πηγή πολλών σοβαρών προβλημάτων για την συνοχή της Ευρώπης. Αυτό που χρειάζεται είναι μια δημιουργική πολιτική που να συνθέτει τη θεμελιώδη υποχρέωσή μας να σεβόμαστε ανθρώπινες ζωές και δικαιώματα και τη ζωτική υποχρέωσή μας να προστατεύουμε την εθνική και εσωτερική ασφάλεια των χωρών μας. Μια σύνθεση ασφάλειας και δικαιωμάτων είναι η μόνη λύση. Αυτό που τελικά χρειάζεται είναι μια πολιτική «δημοκρατικής αυστηρότητας». Το πώς αυτή η πολιτική ισορροπία θα επιτευχθεί είναι το μεγάλο ζητούμενο.
Μπορεί όμως να δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση μια Ευρώπη 27 κρατών – μελών; Μπορεί να υπάρξει συναίνεση ή ακόμα περισσότερο, ομοφωνία μεταξύ των κρατών – μελών σε μια πολιτική, όταν κάποια από αυτά ως κράτη πρώτης γραμμής δέχονται την πίεση ενός μεταναστευτικού ωστικού κύματος που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να διαχειριστούν, ενώ κάποια άλλα δεν έχουν την παραμικρή πρόθεση να αποδεχθούν τη δίκαιη κατανομή του μεταναστευτικού βάρους μεταξύ όλων των κρατών – μελών; Μπορεί τελικά να υπάρξει ενιαία, ολοκληρωμένη και αποτελεσματική ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης και ασύλου; Μετά λόγου γνώσεως απαντώ. Πολύ δύσκολο. Όχι όμως ακατόρθωτο.
Το ίδιο στην ουσία ζήτημα και ερώτημα θέτει ο Κράστεφ και στο δεύτερο δοκίμιο του με αφορμή αυτή τη φορά την πανδημία. Μπορεί η Ευρώπη να αντιμετωπίσει με ενιαίο, συντονισμένο τρόπο την πανδημία; Θα μείνει αλώβητη μετά την πανδημική κρίση; Θα είναι περισσότερο διχασμένη ή ενωμένη;
Σε κάθε περίπτωση δεν θα είναι η ίδια.
«Η νόσος Covid-19 θα αλλάξει τον κόσμο μας σε βάθος. Ο κόσμος θα μεταμορφωθεί όχι επειδή οι κοινωνίες μας θέλουν την αλλαγή, ή επειδή υπάρχει συναίνεση για τη κατεύθυνση της αλλαγής αλλά επειδή απλώς δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω». Αναφέρει ο Κράστεφ και τείνω να συμφωνήσω μαζί του. Η προσμονή για μια επιστροφή στην κανονικότητα που ξέραμε δεν είναι τίποτε άλλο από μια ψευδαίσθηση, μια απλουστευτική φενάκη.
«Χρειάστηκε ένας ιός για να γυρίσει ανάποδα ο κόσμος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μπει προσωρινά σε αναστολή. Οι πολίτες έχουν καταφύγει στην ασφάλεια του έθνους – κράτους και η δημοκρατία έχει μπει σε αναστολή, καθώς νόμοι έκτακτης ανάγκης έχουν θεσπιστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο καπιταλισμός τελεί κι αυτός υπό προσωρινή αναστολή , με την ανεργία να εκτοξεύεται στα ύψη και την παγκόσμια οικονομία να διέρχεται μια κρίση πολύ πιο καταστροφική από τη μεγάλη ύφεση του 2008-2009. Η κυβερνητική «παρείσφρηση» στις οικονομικές αγορές έχει φτάσει στο υψηλότερο σημείο της από το 1989 κα έπειτα, καθώς η προσωρινή εθνικοποίηση έχει γίνει η νέα κανονικότητα».
Αρκεί αυτή η περιγραφή, συμφωνεί κανείς ή διαφωνεί μαζί της, για να κάνει τους αναγνώστες του «Ήρθε το αύριο ή ακόμα; » όπως έκανε και σε εμένα, να μην το αφήσουν από τα χέρια τους μέχρι να φτάσουν στη τελευταία, 83η σελίδα του. Να διαβάσει με προσοχή τον επίλογο με τα «7 παράδοξα της πανδημίας» φτάνοντας στη καταληκτική πρόταση:
«Ο κορονοϊος «μολύνει» τον πλανήτη με κοσμοπολιτισμό, στρέφοντας συγχρόνως τα κράτη απέναντι στην παγκοσμιοποίηση».
Καλή ανάγνωση.
